Over de Zwagermieden

Op de Schotanus-Halma kaart van 1718 zijn rond het plangebied meerdere poelen (Brakken) te zien. Sinds de 13e eeuw werd turf gewonnen uit de Zwagermieden, wat door ontwatering en winning leidde tot het verdwijnen van het hoogveen en bodemdaling. Omdat het gebied ongeschikt was voor bewoning en te ver lag van boerderijen om te bemesten, ontstonden er laaggelegen hooilanden: de Mieden.

Het natuurgebied wordt begrensd door de Sweager Feart (oosten), Eastbroeksterwei en Mieden (zuiden), en de Petsleat (noord en west). Het bestaat uit natte open weilanden en rietlanden en is beperkt toegankelijk, met slechts enkele wandelpaden langs de randen. Zwagermieden maakt deel uit van de Ecologische Hoofdstructuur en vormt samen met onder meer het Lauwersmeer, de Houtwiel, het Ottema-Wiersma reservaat en de Grote Wielen de ‘natte as’ van Friese natuurgebieden. De nadruk ligt op grondwaterafhankelijke natuur, met bijzondere plantengroei en een rijk broedgebied voor weidevogels.

De geschiedenis van het gemaal

Al in 1914 waren er plannen voor bemaling met een motorgemaal, maar door protesten van inlanders werd de bouw pas in augustus 1920 aanbesteed. Aannemer O. de Boer uit Twijzel kreeg de opdracht, en het gemaal werd gebouwd in 1920/1921.

Het gebouw heeft een rechthoekige plattegrond en is opgetrokken uit roodbruine bakstenen in staand verband. Het zadeldak is gedekt met rode verbeterde Hollandse pannen. De installatie bestond uit een 55 pk viertakt dieselmotor (één cilinder, ‘ruwe olie’) met een centrifugaal-vijzelpomp van Brons uit Appingedam.

Tjip Oosterling leverde jaarlijks zo’n 15.000 liter diesel in vaten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de motor vervangen door de huidige EMF Dordt elektromotor, die via een tandwielkast de pomp aandrijft. Daarmee bereikt het gemaal een capaciteit van 78 m³ per minuut.

Op de foto is de blauwdruk van het watergemaal te zien uit 1920

Feestelijke opening

mei 2025

De heropening van het gemaal vond plaats in mei 2025. Met trots vierden we de opening samen met wethouder Kees Wielstra van de Gemeente Dantumadiel, Bertus Mulder namens Stichting Waterschapserfgoed en onze directeur Biense Dijkstra. Gurbe Douwstra maakte de gelegenheid extra bijzonder door een lied te zingen dat hij speciaal voor deze dag had geschreven.

De tekst luidt:

"Der wurdt wol tocht: dat dat wat net mear wurket
dan ek gjin doel mear yn ús moderne wrâld
Wy tinke: ‘ach, wy kinne der wol sûnder,
It is fersliten, fertutearze en âld
Sa sloopt men sûnder nei te tinken monuminten
‘Smyt it mar plat juh, dit is de nije tiid,
Dit plakje is pûr geskikt foar lúkse apparteminten
En wa wurdt fan dizze âlde meuk noch bliid’

Mar ‘âlde meuk’ hat meast in soad te bieden
yn elke stien skûlet wol in ferhaal
Sjoch bygelyks mar hjir ris yn de Sweagermieden
Dat strûpte eartiids ûnder sûnder it gemaal

Mar doe’t de pomp net mear hoegde te draaien
En dat gemaal dus net mear nedich wie
Rekke it stadichoan hieltyd mear fergetten
Der moast wat barre, want oars dan wie it dien

En lokkich hie men each foar de histoarje
Dit stikje erfskip fan 't Fryske wetterlân
Stiet dat gebou dêr no yn al syn glâns en gloarje
En hat it mei de Mieden wer in hechte bân

En sa hat ‘âlde meuk’ opnij wer wat te bieden
In nije takomst mei in nij ferhaal
Oer de bou fan tuorrebouten yn de Mieden
Wat ‘st dêr oer witte wolst fynst no yn it gemaal"

Waarom de verbouwing?

Met het verwijderen van de transformator in 2007 heeft het gemaal zijn functie verloren. De afgelopen jaren is het gebouw dan ook ernstig in verval geraakt. Bouwgroep Dijkstra Draisma werkte samen met Stichting Waterschapserfgoed en Kuipers Waterbouw aan een waardig herstel van dit bijzondere stukje geschiedenis.

Voordat het gemaal volledig hersteld werd, was er werk aan de winkel. De nieuwe walbeschoeiing werd aangebracht door Kuipers Waterbouw.

De staat van het gemaal in 2022

Zowel van buiten als van binnen is het gemaal volledig hersteld.

Ben je benieuwd naar de lisdodde, de plant waarover wij informatie verstrekken in het gemaal? Hieronder lees je de basis. Een beeldende inleiding in het 'leven' van de lisdodde.

Lisdodde is een moerasplant die groeit langs sloten en meren. Je kent ‘m misschien als rietsigaar, tuorrebout of bollepiest. Deze meerjarige plant wordt 2 à 3 meter hoog en doet het goed op veengrond. Dankzij kleine luchtkamers in de steel werkt lisdodde van nature isolerend - vergelijkbaar met een spouwmuur. Omdat het lokaal groeit en lucht isoleert, is het een duurzaam isolatiemateriaal.

Door lage waterstanden zakken veenweidegebieden in, wat risico’s geeft voor gebouwen, verdienmodellen en leidt tot hoge CO₂-uitstoot. Friesland telt 89.000 hectare veen, dus de uitdaging is groot. Lisdodde groeit onder water (‘natte teelt’), waardoor bodemdaling stopt. De vezels bieden boeren een nieuw verdienmodel én verduurzamen de bouw: driedubbel duurzaam!

Bouwgroep Dijkstra Draisma bezit 10 hectare voor experimenten met lisdodde, samen met overheden, hogescholen en natuurorganisaties. Het geoogste materiaal verwerken we met sociaalontwikkelbedrijf Dokwurk tot biobased isolatie voor onze projecten. Daarnaast werken we mee aan initiatieven met in totaal 54 hectare natte teelt.

Wil je meer te weten komen over de lisdodde? Neem dan contact met ons op.

Vergelijkbare projecten

Gemaal De Waterwolf, Electra, Lauwerszijl

In Lauwerszijl voeren wij restauratiewerkzaamheden uit aan het gemaal De Waterwolf. Dit actieve gemaal houdt een groot deel van provincie Groningen en de kop van provincie Drenthe droog.

Revitalisatie stationsgebouw 'De Ferbining', Feanwâlden

Het stationsgebouw in Feanwâlden is compleet gerenoveerd en verduurzaamd. Daarnaast dient het gebouw de komende periode als testlocatie voor lisdodde als isolatiemateriaal.